“Sứa đỏ mắm tôm Hải Phòng hả? Muốn ăn thì phải ra chỗ gánh rong hàng Chiếu nhé! Hỏi đúng hàng bà Gái thì hẵng sà vào, vì ở đó bán đến 70 năm rồi, đặc biệt lắm, chỉ ở đó mới ngon!”
Cứ đến độ tháng 3, tháng 4 âm lịch hàng năm, quanh những góc phố cổ Hà Nội, người ta lại túm năm tụm ba bên những gánh rong với chậu sứa đỏ au. Chẳng biết tự bao giờ, cứ mỗi lần nhìn thấy những gánh sứa đỏ, là bất giác cảm thấy thèm thức vị thanh mát giữa tiết trời hanh hao.
Thế nhưng lạ là, năm nay mùa sứa đỏ đến sớm hơn cả nửa tháng, khiến biết bao lứa tuổi chuộng món ăn vặt vừa lạ vừa dễ gây nghiện lại được phen mừng rơn. Quanh năm người ta quen ăn nộm sứa trắng, nhưng sứa đỏ chỉ chiều được miệng khách mỗi khi vào đúng mùa. Ăn sứa chuẩn vị nhất, người ta kháo nhau phải tìm bằng được hàng của bà cụ 91 tuổi trên phố hàng Chiếu.
Bà cụ tên thật là Nguyễn Thị Gái - người con gái Hà Nội bán đặc sản sứa đỏ mắm tôm Hải Phòng từ những năm 17 tuổi trăng tròn. “Nhà tôi ở ngoài Ô Quan Chưởng, chuyên gánh đi rong khắp phố. Trước kia cả xóm phải đến 5-6 gánh sứa, các bà ấy bán cùng tôi, nhưng giờ các bà ấy mất rồi, chỉ còn mỗi tôi.”
Những năm trước, từ số nhà 62 hàng Chiếu, đến quanh gốc cây xà cừ đầu ngõ 70, người ta vẫn xúm quanh gánh hàng của bà để thưởng thức món sứa đỏ mát lạnh như thạch mỗi dịp hè ghé qua. Thế nhưng đến 1-2 năm nay, tuổi cao sức yếu ở độ tuổi 90 hiếm có, cụ lui về bán hàng nước cho đỡ buồn chân buồn tay. Còn gánh sứa thì truyền lại cho hai con gái của cụ.
“Cái nghề này hai chị theo bà cụ từ năm 20 tuổi, bán rong khắp các nẻo đường. Từ bờ hồ, phố Ngô Thì Nhậm, phố Huế rồi vòng về đây là hết đến hai chậu sứa. Ngày xưa, một đĩa sứa chỉ bán có 1 hào – 2 hào, cả dừa cẩ đậu. Bởi mua từ bến Bính về chỉ có 15 đồng một chõ. Đến ngày bây giờ thì lên 1 triệu 1 gánh rồi, gấp mấy lần nên chị phải lấy giá 25k-30k mới đủ”.
(Ngày xưa chỉ bán tầm 1 hào – 2 hào thôi chứ nào có đắt như bây giờ đâu?)
Theo lời kể của cô Nguyễn Thị Lập và cô Nguyễn Thị Minh – con gái của cụ: “Sứa lấy từ Hải Phòng mang lên. Dừa, đậu, rau thì ra chợ mua. Mắm tôm pha ngon từ tối hôm trước, cầu kỳ hòa với mì chính, rượu nếp, đường theo theo bí quyết riêng, để qua đêm cho ngấm vị. Gánh hàng vì thế lúc nào cũng tất tả từ tối hôm trước, sáng hôm sau chỉ việc quẩy gánh ra mời hàng.”
“Sở dĩ sứa có màu đỏ au đặc trưng như vậy, bởi ngay từ lúc mới bắt về sẽ được làm sạch rồi ngâm trong nước lá lăng, vỏ sú vẹt, củ nâu, nước lá ổi, chứ hoàn toàn không phải ngâm với hóa chất gì. Người ta đựng sứa đỏ trong những cái sọt tre rồi vận chuyển lên. Mỗi ngày phải bán đến cả hai chậu, bán tới đâu thì bỏ sứa ra ngâm với nước muối chứ nhà chị cũng chẳng chế biến gì thêm cả!”
Có lẽ, cả Hà Nội chắc khó đâu tìm ra đôi quang gánh thô sơ mà lỉnh kỉnh đủ thứ đồ “một cách đáng yêu” như ở đây, be bé thế thôi mà chẳng thiếu bất cứ một vị gì. Theo cô Lập, muốn ăn chuẩn mà ngon, thì cũng phải có bí quyết cả:
“Ai chưa biết ăn thì ăn miếng mỏng mỏng thôi. Một lá tía tô, kinh giới to, kẹp một miếng cùi dừa, lát đậu nướng, kẹp thêm miếng sứa rồi cuốn vuông gọn, làm một đường thế này quẹt vào bát mắm tôm rồi mới ăn. Cái ngày xưa người ta ăn chuẩn thì phải ăn bốc, nó mới đúng, mới ngon được. Nhưng thời buổi giờ khác rồi, người ta “vệ sinh” thì người ta dùng đũa cho nó sạch sẽ hơn.”
(Người ta ăn đến 2-3 lần nghiện rồi, biết ăn rồi thì có thể ăn những miếng dày)
“Ai không ăn được mắm tôm thì có thể thay bằng gia vị (bột canh, đường, mì chính). Nói chuẩn theo cách ăn của người Hải Phòng thì phải chấm cùng giấm bỗng trưng sốt cà chua với mẻ. Nhưng trên Hà Nội người ta ăn quen với mắm tôm rồi nên nhà chị cũng chiều.”
“Nhiều cụ già ăn từ thời xưa vẫn thường hay qua đây, mà sành nhất thì phải ăn kèm bánh đa với lạc rang bùi nữa, đấy mới là chuẩn cái vị từ những năm “hăm mấy”. Bây giờ lớp trẻ người ta không thích ăn, chỉ mỗi sứa, dừa với đậu. Nhà chị cũng phải chiều khách nên biến thể đi rồi. Khách như nào thì mình bán thế nấy!"
Quán vỉa hè, mở bán từ khoảng 10h sáng đến 6h tối, đông nhất là tầm từ 10h đến khoảng 11, 12h trưa. Những ngày nắng ấm, ngoài hai cô con gái thì chúng mình còn có thể gặp bà cụ bán hàng trà nước ngay phía bên kia gốc xà cừ, thêm chút giải khát cho những vị khách ghé gánh ăn. “Quán nước này là của cụ đấy. Già yếu thôi chứ cũng chẳng có bệnh tật gì đâu, cái gì cũng làm được nhưng phải cái lãng tai, mắt kém nên không chuẩn nữa, giờ bà chỉ ngồi trông quán nước cho vui mà thôi”.
91 tuổi, gần cả đời người bà cụ Gái gắn với gánh sứa đỏ rong ruổi khắp nơi. Phố phường Hà Nội dường như khắc họa hình ảnh một cụ bà tóc bạc phơ cặm cụi với đủ thứ đồ lỉnh kỉnh: Một gánh quang gánh, một chiếc khăn mặt vắt ngang gánh, một chiếc nón chốc trên đầu gánh, bên là chậu sứa đỏ au, bên là la liệt gia vị nêm nếm cho món ăn thực chuẩn vị…
Tham khảo địa chỉ tại đây.
Dương Phương - Lu Lu (thực hiện)
